Kể từ khi ngành công nghệ âm thanh phát triển, người ta đã cãi nhau nảy lửa rằng tai nghe của anh hay dàn loa của tôi nghe hay hơn. Cuộc tranh luận ấy chắc sẽ chẳng bao giờ kết thúc. Nguyên nhân đơn giản là vì họ đang so sánh hai thứ không cùng chủng loại. Giữa tai nghe cao cấp và dàn loa ngàn đô có rất nhiều điều khác nhau và đương nhiên chúng cho người nghe trải nghiệm khác nhau. Trong bài viết này, tôi sẽ dựa vào kinh nghiệm của mình cùng với một số bài viết khác để làm rõ điểm mạnh điểm yếu của tai nghe và dàn âm thanh.
Nói một cách hình tượng hóa, tôi sẽ ví tai nghe như một cái kính hiển vi còn dàn loa như cái kính thiên văn. Một dàn loa hiện tại chưa thể đạt được đến độ chi tiết đáng kinh ngạc như một đôi tai nghe cao cấp. Trái lại, một đôi tai nghe cao cấp đến mấy cũng chưa bao giờ đạt được cảm giác âm nhạc chân thực như một dàn loa. Đây là điểm khác biệt cơ bản và cũng chính là lý do hai hệ thống âm thanh này sử dụng 2 chuẩn mực khác nhau để đánh giá chất lượng tốt hay không. Tai nghe tốt sẽ được gọi là High Resolution – độ phân giải cao, còn dàn loa audiophile sẽ được gọi là dàn High Fidelity (hifi) – độ chân thực cao.
Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự khác biệt này là tai nghe tạo ra âm thanh quanh tai người nghe, trong khi dàn loa tạo âm thanh trong không gian rộng, như phòng nghe chẳng hạn. Điều này ảnh hưởng đến những yếu tố sau trong trải nghiệm nghe nhạc.
Tái tạo âm hình
Ngồi trong phòng nghe một dàn loa, âm thanh từ driver truyền qua một khoảng không khí rồi đến tai người nghe. Đây chính là cách truyền âm tự nhiên của tất cả các nhạc cụ, do đó ta có thể nhanh chóng tưởng tượng ra nhạc cụ hay ban nhạc đang chơi trước mắt.
Tai nghe thì khó có thể tái tạo được cảm giác này. Nguyên nhân là do khoảng cách giữa driver tai nghe và màng nhĩ là quá nhỏ để làm cho não nghĩ rằng âm thanh đang phát ra từ đằng xa. Do vậy âm trường của tai nghe dù rất tốt, nhưng khó có thể cho ta cảm giác như đi nghe nhạc sống.
Một yếu tố nữa giúp dàn loa tạo ra hình tượng âm thanh tốt là độ lệch giữa 2 kênh trái phải. Khi nghe loa, tai trái của ta nghe được cả loa bên trái lẫn loa bên phải và tai phải cũng vậy. Lúc này, âm thanh từ loa phải sẽ truyền đến tai trái chậm hơn một chút so với loa trái, và tương tự. Ví dụ với một đôi loa đặt tại một góc chuẩn là 30 độ so với tai thì độ lệch âm là khoảng 300 mili giây. Khoảng lệch cực ngắn giữa này cộng với bản thu gốc của bài hát giúp cho não người xác định được âm thanh đến từ phía nào, nhờ đó hình dung được vị trí rất thật và rất chính xác.
Tai nghe thì chỉ sử dụng dựa vào độ lệch về âm lượng giữa 2 kênh trái phải trong file nhạc gốc để tái tạo vị trí âm thanh. Đây cũng là cách tái tạo vị trí nhạc cụ khá chính xác, nhưng đương nhiên vẫn chưa thể có được sự sống động của một dàn âm thanh.
Độ chi tiết
Về khả năng bóc tách và thể hiện chi tiết trong bài nhạc, tai nghe cao cấp hoàn toàn chiến thắng dàn âm thanh. Nguyên nhân là do Driver tai nghe có kích thước nhỏ hơn, dễ thực hiện các dao động nhẹ, nhờ vậy có thể chuyển động theo cả nhưng tín hiệu nhỏ nhất nhận được từ nguồn phát. Dàn loa hifi thì ngược lại, kích thước Driver to hơn, trọng lượng màng loa nặng hơn rất nhiều lần. Điều này khiến việc thực hiện các dao động nhỏ của các chi tiết nhỏ khó hơn tai nghe.
Những nhân vật audiophile nổi tiếng như ông Paul McGowan, CEO của hãng PS Audio, người sở hững những dàn loa khủng khiếp nhất thế giới, cũng tỏ ra rất ngạc nhiên khi nghe một bộ Headphone cao cấp của người bạn. Ông thực sự đã ngạc nhiên và thừa nhận rằng có những chi tiết trong bản thu mà ông chưa bao giờ nghe thấy được trên cả dàn loa tốt nhất. Nhận định này cũng được nhiều Audiophile khác tán thành. Tuy nhiên cá nhân ông, dù khá hứng thú với các tai nghe Open-Back, vẫn khẳng định ông thích nghe dàn hifi hơn vì cảm giác ‘chân thật hơn’.
Chất Bass
Đây sẽ là một dải âm khá thú vị khi đem ra so sánh giữa tai nghe và loa. Tai nghe có thể chơi dải Bass rất tốt rất chuẩn rất chính xác, nhưng người nghe cũng chỉ có thể cảm nhận qua bằng tai vì tai nghe chỉ gắn vào ống tai mà thôi. Những tai nghe Bass Boost mà cho dải bass ‘ngập đầu’ lại thường không chính xác và nghe chỉ làm đau đầu.
Loa Bass trên dàn âm thanh lại cho trải nghiệm rất khác. Vì Bass trên dàn hifi đánh qua không khí trước khi đến tai, nên nó tác động vào toàn thân người nghe và ít gây áp lực mạnh lên màng nhĩ. Ta thực sự có thể cảm giác người mình rung lên theo từng tiếng trống, cảm thấy sự rền vang hùng tráng, cảm nhận lồng ngực đập thình thịch theo nhịp nhạc. Những cảm giác này thì khó có thể có được khi đeo tai nghe.
Tuy nhiên, tôi cũng muốn nhấn mạnh rằng để có được dàn hifi chơi Bass tốt, người dùng phải bỏ ra số tiền không hề nhỏ, trong khi đó mua một chiếc tai nghe Audiophile tầm trung cũng có thể thể hiện tốt dải trầm rồi. Nguyên nhân cũng đến từ quá trình sản xuất dàn loa. Để có một loa Bass tốt, nhà sản xuất cần đầu tư Driver tốt, tính toán và chế tạo cấu trúc thùng loa phức tạp, và không phải lúc nào kết quả cũng như mong đợi, vậy nên giá thành sản xuất đắt đỏ hơn tai nghe.
Giá thành và độ thực dụng
Như đã nêu ở trên, khoảng chục triệu đồng là người mua đã có thể có được đôi tai nghe khá tốt để thưởng nhạc. Tuy nhiên nếu cầm số tiền đó để dựng một dàn loa full size thì mới chỉ mua được một đầu Amply loại thường hoặc một đôi Driver mà thôi. Chiếc Focal Utopia chế tác bởi Tournaire hiện đứng đầu bảng xếp hạng tai nghe đắt nhất thế giới với giá $120,000. Trong khi đó, ngôi vị dàn âm thanh đắt nhất thuộc về Kipnis’ Outer Limits Theater với giá lên đến $6,000,000.
Như vậy, hiện nay người chơi cần đầu tư nhiều thời gian vào dàn âm thanh hơn so với tai nghe do dàn âm thanh đăt đỏ hơn, nhiều thành phần hơn và phối ghép phức tạp hơn, và còn phải xử lý phòng nghe cho chuẩn. Tuy nhiên gần đây nhiều nhà sản xuất cũng đã cho ra các dòng loa Bookshelf 2.0, loa desktop hifi nhỏ gọn vừa túi tiền với chất lượng rất tốt. Hiện dòng loa này vẫn chưa phổ biến bằng tai nghe. Ta hãy cùng chờ xem liệu loa 2.0 có cửa vào thị trường âm thanh hiện đại hay không.
Nói tóm lại, sở hữu một đôi tai nghe tốt hoặc một dàn loa tốt đều là giúp người nghe thưởng thức âm nhạc tuyệt vời. Mỗi bên lại có ưu điểm nhược điểm riêng, nhiều người chơi loa sẽ bất ngờ với độ chi tiết tai nghe và ngược lại, người chơi tai nghe chắc cũng sẽ rất phấn khích trước không gian âm nhạc chân thực trên một dàn loa.
